वर्तमाने संस्कृतस्य उपादेयता | वर्तमान में संस्कृत की उपादेयता | Presently the usefulness of Sanskrit

वर्तमाने संस्कृतस्य उपादेयता | वर्तमान में संस्कृत की उपादेयता | Presently the usefulness of Sanskrit-  विश्वस्य उपलब्धासु भाषासु संस्कृत भाषा प्राचीनतमा भाषा अस्ति। संस्कृत भाषा देव भाषा अस्ति संस्कृत भाषा भारत देशस्य आत्मा वर्तते।संस्कृत भाषा अस्माकं यद् संस्कृति वर्तते तस्य आध्यात्मिक,धार्मिक, दार्शनिक,ऐतिहासिक एवं सामाजिक विकास संस्कृत भाषा उपरि निर्भर अस्ति। वर्तमाने संस्कृतस्य उपादेयता ऐतिहासिकदृष्ट्या च अनेकाषां भाषाणां जननी संस्कृत भाषा वर्तते। वर्तमाने संस्कृतस्य उपादेयता | वर्तमान में संस्कृत की उपादेयता | Presently the usefulness of Sanskrit अर्थात् अन्य सर्वे भाषाया विकास संस्कृत भाषा द्वारा अभवत्। संस्कृत भाषा सविधाने अष्टम अनुसूच्य वर्णितं एकं महत्वपूर्ण भाषा वर्तते। संस्कृत भाषाया साहित्य वहु विशाल अस्ति।संस्कृत साहित्य भारतीय समाजस्य भव्य विचाराणां दर्पण वर्तते। संस्कृत साहित्यस्य क्षेत्र व्यापक वर्तते। स सर्वाङ्गीण अर्थात् सर्वे अङ्गानां परिपूर्ण अस्ति। वर्तमाने संस्कृतस्य उपादेयता | वर्तमान में संस्कृत की उपादेयता | Presently the usefulness of Sanskrit

मानव जीवनस्य कृते यत् उपयोगी वर्तते तत् सर्वम् संस्कृत सा हित्ये विघमान: वर्तते। यथा धर्म,अर्थ, काम, मोक्ष एवं षोड्श संस्कारा:इत्यादय सर्वम् विषयस्य वर्णनं भाषायां विस्तृत रूपेण अस्ति। वर्तमाने संस्कृतस्य उपादेयता | वर्तमान में संस्कृत की उपादेयता | Presently the usefulness of Sanskrit

यह भी पढ़े- संस्कृत प्रहेलिका | Sanskrit Riddles | Sanskrit prahelika

संस्कृत भाषा भारतीयानां जीवनभाषा

 संस्कृतभाषायाःसंस्कृत वाड्मये वेद:, पुराण, नीतिशास्त्रं, चिकित्साशास्त्रादिभिश्च समृद्धमस्ति। कालिदासादीनां विश्वकवीनां काव्यसौन्दर्यम् अनुपमम्। कौटिल्य रचित अर्थशास्त्रं जगति प्रसिद्धमस्ति।यतोहि अर्थशास्त्रे राजनीतिक शास्त्रस्य परिचय प्राप्तुम शक्नोति। विज्ञानशास्त्रं,ज्योतिषशास्त्रं,स्थापत्य,पशु पक्षिणां सम्वधित ग्रन्थ संस्कृत साहित्ये अधिकतम मात्रायां विघमान अस्ति। संस्कृते विघमाना:सूक्तय:अभ्युदयाय प्रेरयन्ति,यथा सत्यमेव जयते,वसुधैव कुटुंबकम्, विघयाऽमृतमश्नुते,योग:कर्मसु कौशलम् इत्यादय:। सर्वभूतेषु आत्मवत् व्यवहारं कर्तुं संस्कृत भाषा सम्यक् शिक्षयति।अत: इति कारणं शारदापीठस्य शंकराचार्य कथ्यति-‘संस्कृत भाषा भारतीयानां जीवनभाषा विघते’।

यह भी देखें- संस्कृत में गिनती (संख्याज्ञान)

प्राचीनकाले भारते संस्कृतम्

प्राचीनकाले भारतं ज्ञानविज्ञानक्षेत्रे विश्वगुरुः आसीत् ।  यवनाः आङ्ग्लाः च भारतीयानां शान्तिप्रेमिणां कारणात् दासभारतेन सर्वं नाशयितुं गीतं गायन्ति स्म ।  सः स्वार्थाय संस्कृतस्य स्थाने उर्दूभाषायाः आङ्ग्लभाषायाः च प्रचारं कृतवान् अनेन भारतस्य पतनम् अभवत् ।  एकः समयः आसीत् यत् भारतं दासः अभवत्, परन्तु भारतस्य संस्कृतिः तादृशी आसीत् यत् अनेके शहीदाः, समाजसुधारकाः भारते जागरणं सृज्य भारतमातरं दासतायाः दासत्वात् मुक्तं कृतवन्तः।  अद्य तस्य परिणामः अस्ति यत् महिलानां व्यभिचारः, भ्रष्टाचारः आतङ्कवादः च, बेरोजगारीसमस्याः समाजं majorly बाधयन्ति।तीव्रतापूर्वकं प्रगतिम् अकुर्वन्।

यह भी पढ़े- संस्कृत सूक्तियाँ, भाग-14 | Sanskrit Suktiyan (Proverb) Part-14

 वर्तमानसमये भारतस्य प्रतिष्ठितसंस्कृते संस्कृतस्य आवश्यकता स्वीक्रियते तथा च एतस्मात् उक्त्यादेव भारतस्य प्रतिष्ठाद्वयं संस्कृतिमहत्त्वं च ज्ञायते।  भारतीयसंस्कृतेः रक्षणं संस्कृतं विना अनिर्णयात्मकम् इति निर्विवादं सत्यम्।  वर्तमान संस्कृत साहित्यस्य विद्वान: आचार्य डॉ. हरिनारायण दीक्षित स्वकिय रचना मध्ये उक्तम् अस्ति –

                  रक्षितुं न च शक्यते विना संस्कृतशिक्षणम्।

                  सभ्यतासंस्कृति लोके भारतस्य च शेवीघ: ।।”

 अर्थात् संस्कृतस्य शिक्षायाः विना समाजे भारतीय संस्कृति एवं भारतीय धरोहरस्य रक्षा  न भवितुम् अर्हति।

एकः विदेशीयः विद्वान् सर विलियम जोन्सः १७८४ तमे वर्षे कलकत्तानगरे एकस्मिन् समारोहे उक्तवान् आसीत् यत् इदानीं सः कदापि मम हस्ते आगतः, यस्य साहाय्येन अहं जनान् जगतः रहस्यानि वक्तुं शक्नोमि, एषा सद्गुणी संस्कृतभाषा अस्ति।

  “एडम् स्मिथः स्वस्य प्रसिद्धे पुस्तके ‘वेल्थ आफ् नेशन्स्’ इत्यस्मिन् लिखितवान् यत् चक्रं, लिपिः, मुद्रा च एतादृशाः त्रीणि क्लासिक आविष्काराः सन्ति येषु समग्रस्य विश्वस्य विकासः निर्भरः अस्ति।”      एतेषां त्रयाणां आविष्कारानां बलेन मनुष्यः अन्तरिक्ष-समुद्र-पृथिव्याः उपरि विजय-ध्वजं उत्थापयितुं समर्थः अभवत् । संस्कृतभाषा विश्वस्य प्राचीनतमासु भाषासु अन्यतमा अस्ति । अस्य साहित्यं व्याकरणं च विश्वस्य सर्वाधिक समृद्धं सुव्यवस्थितं च अस्ति। वैश्विकतापनं परिहरितुं संस्कृतशिक्षा अत्यावश्यकम्।  यतो हि संस्कृतसाहित्यस्य पौराणिकग्रन्थेषु मानवजातिसम्बद्धानां सर्वेषां समस्यानां समाधानं भवति।  एतावता यत् संसारस्य सर्वे बुद्धिजीविनः स्वतन्त्रतया स्वीकुर्वन्ति यत् यः व्यक्तिः संस्कृतसाहित्यम् अध्ययनं करोति, पाठयति च सः अन्यविषयाणाम् अध्ययनं पाठनं च अपेक्षया अतीव संयमी, पुण्यवान् च भवति।  यस्मिन् सतां मानवीयानि मूल्यानि अक्षुण्णानि तिष्ठन्ति।  

यह भी देखें- विद्या पर आधारित संस्कृत श्लोक

संस्कृतस्य उपादेयता

 वेदेषु पीपलवृक्षाय जलं दत्त्वा गृहाग्नौ तुलसीवृक्षं रोपयित्वा गृहस्य परितः नीमवृक्षं रोपयेत् इति उक्तम् अस्ति।  वस्तुतः यदि वयं वैज्ञानिकदृष्ट्या एतानि विषयाणि चिन्तयामः तर्हि स्पष्टतया ज्ञायते यत् सर्वेषु वृक्षेषु पीपलवृक्षः सर्वाधिकं प्राणवायुः निष्कासयति।  तथा च गृहस्य परितः नीमवृक्षस्य रोपणम् उक्तम्, वस्तुतः नीमवृक्षः वायुः शुद्धयति।  भारतसदृशे विकासशीलदेशे अधिकांशजनाः अशिक्षिताः सन्ति । महाभारते रामायणे च एतादृशानि बहूनि उदाहरणानि सन्ति, येषां अध्ययनेन मनुष्याणां लाभः भवितुम् अर्हति ।  वयं बहु विश्वासेन वक्तुं शक्नुमः यत् यदि गीतायाः द्वादश-त्रयोदश-अध्याययोः अध्ययनं शिक्षणं च जगति अनिवार्यं क्रियते तर्हि मानवजातिसम्बद्धाः बहवः समस्याः स्वयमेव निराकृताः भविष्यन्ति। संस्कृतम् अध्ययनं कुर्वन्तः छात्राः गणितं, विज्ञानम् इत्यादिषु भाषासु अधिग्रहणे सहायतां प्राप्नुवन्ति। संस्कृतं न केवलं भाषा, अपितु संस्कृतं विचारः, संस्कृतं संस्कृतिः, संस्कृतिः संस्कृते जगतः कल्याणम् अस्ति, शान्तिः सहकार्यम् अस्ति, वासुदैव कुटुम्बकम् इत्यस्य भावना अस्ति।

यह भी पढ़े- संस्कृताक्षरि | संस्कृत श्लोक | संस्कृत सुभाषित-01

  नासा कथयति यत् षष्ठी सप्तमी पीढीयाः सुपरकम्प्यूटर् संस्कृतभाषायाः आधारेण भविष्यति नासा वैज्ञानिकानां मते यदा ते अन्तरिक्षयात्रिकाणां कृते सन्देशं प्रेषयन्ति स्म तदा तेषां वाक्यं विपर्यस्तम् आसीत्।  यतो हि सन्देशार्थ एव परिवर्तनं जातम् ।  सः बहूनां भाषाणां प्रयोगं करोति स्म किन्तु प्रत्येकं समये समाना समस्या आगच्छति सम् अन्ते सः संस्कृतेन सन्देशं प्रेषितवान् यतः संस्कृतवाक्यानि विपर्ययेण अपि अर्थः ना  परिवर्तयन्ति। यथा संस्कृतभाषायां कस्यापि शब्दस्य अधिकतमं पर्यायवाची भवति।  यथा गजशब्दस्य संस्कृते शताधिकाः पर्यायाः सन्ति।

संस्कृतेन  सुसंस्कृतसमाजस्य निर्माणं भवति यथा वैदिकसंस्कृते: षोडश संस्कारस्य विधानम् अस्ति। संस्कारेण देह एवं अन्तकरण: पवित्र: भवति। पर्यावरणस्य अपि शुध्दि: भवति।यथा उदरस्य कृते भोजनस्य आवश्यकता वर्त्तते तथा समाजस्य कृते नैतिक मूल्यस्य आवश्यकता भवति। मूल्यस्य कारणेन मानव स्वस्य सभ्यताया: परिचयं ददति। मूल्यस्य प्रमुख स्त्रोतं संस्कृतभाषायां वर्त्तते। संस्कृतसाहित्ये इत्यर्थं सुभाषितानि सन्ति यत् मनुष्यस्य सर्वेषां समस्याणां  समाधानं करोति। यथा-

                    मातृवत् परदारेषु परद्रव्येषु लोष्टवत्।

                   आत्मवत्सर्वभूतेषु य: पश्यति स पण्डित:।।

वर्तमानसमये संस्कृतभाषा सर्वेषां बालानां कृते आवश्यकं वर्त्तते। १०२० नवशिक्षानीतौ त्रिभाषा फार्मूलाया: अन्तर्गते संस्कृतभाषां महत्त्वपूर्ण स्थानं दीयते। अत: संस्कृतस्याध्यननं कृत्वा वर्तमानसमये व्यवहारस्य प्रति अग्रसर भविष्यति अपितु: भविष्यस्य प्रति उल्लासितं भविष्यति। भारतीय संस्कृते:उद्गमस्य स्त्रोत:संस्कृतभाषा विद्यते।संस्कृतभाषा अस्माकं पूर्वजानां धरोहर: अस्ति। साहित्य दर्शनम्, राजनीते: प्राचीन ज्ञानविज्ञानानां स्त्रोतासु संस्कृतभाषाया: आवश्यकता वर्त्तते।

यह भी पढ़े- जन्मदिन की बधाई संस्कृत में | Birthday wishes message in sanskrit

संस्कृतभाषाया:उद्देश्यम्:

भारतीयसंस्कृति: संस्कृतभाषायामेव सुरक्षिता अस्ति।।अस्या: साहित्य अति विशालमस्ति । अस्या: शव्दकोश: अपि विशाल: अस्ति। संस्कृतभाषा भारतस्य प्राणभूता  भाषा अस्ति। एषा भाषा समस्त भारतवर्षम् एव सूत्रे वध्नाति। अधुनापि संस्कृतस्याध्ययनम् अध्यापनं च अमेरिका यूरोप देशेषु भवति।

अस्माकं सर्वाणि आदर्शवाक्यानि “सत्यमेव जयते” “अहिंसा परमो धर्म:” “ वसुधैव कुटुम्बकम्” संस्कृतभाषायामेव सन्ति।अस्माकं संस्कृति संस्कृतभाषायामेव वर्त्तते यत् अस्माकं सर्वे धार्मिकसंस्कारा: अस्यां भाषायामेव सन्ति।जना: वेदान न केवलम् अस्माकंदेशे अपितु विदेशे अपि पठन्ति।अत: इयं भाषा सम्पन्ना अस्ति।

सौजन्य- केन्द्रीय संस्कृत विश्वविद्यालय वेदव्यास परिसर, शिक्षाशास्त्री द्वितीय वर्ष (सत्र-2022-2023) के छात्राध्यापक-

मनीषः, संजीवः, कंचन, स्वाति, भूपेन्द्रश्च ।

 संस्कृत का महत्त्व

भारत में संस्कृत विश्वविद्यालय | Sanskrit Universities in India

जन्मदिन की बधाई संस्कृत में | Birthday wishes message in sanskrit

सूक्तियाँ | Sanskrit Suktiyan (Proverb)